Son yıllarda oldukça göz önünde olan bir konu gibi görünse de kişisel olarak yeterince bahsedilmediğini düşündüğüm bir konu: Mobbing. Yazının ilk partında mobbingin çıkış noktası ve aşamalarından bahsediyor olacağız. Ancak önce klasik bir başlangıç yapmam gerekiyor gibi hissediyorum.
Mobbing Nedir? Nereden Geliyor?
Mobbing, sistematik olarak bir veya birden fazla bireyin hedef alındığı onları yıldırmayı, yalnızlaştırmayı, pasifize etmeyi ve işten uzaklaştırmayı amaçlayan kasıtlı davranışların bütünü olarak tanımlanabilir. Mağdurlar; bu süreçte kişiliklerinden, sosyal ilişkilerinden, mesleki itibarlarından ve en önemlisi sağlıklarından çok şey kaybetmektedirler. Peki, mobbing kavramı hayatımıza nereden ve nasıl giriyor? Mobbing, köken olarak İngilizce’de “mob” fiilinden türemiştir. Mob fiili, topluca saldırmak, ruhsal şiddet göstermek olarak dilimize çevrilebilir. Mobbing kelimesinin Türkçe karşılığı ise “yıldırma” olarak karşımıza çıkmakta. Mobbing kelimesini, literatürde ilk olarak Carol Brodsky, “Taciz Edilmiş Çalışan” adlı kitabında kullanmıştır. Kitapta Brodsky, ağır iş koşullarını incelerken iş yerinde psikolojik şiddete dair kısa da olsa bir bölüm sunarak mobbing kavramına değinmiştir. Ancak iş yerinde psikolojik şiddete resmi ve ayrıntılı olarak değinen kişi kaynaklarda Heinz Leymann olarak karşımıza çıkar. Leymann, mobbingi şu şekilde tanımlar: “Her gün veya birkaç ay süre ile dizgesel olarak birinin ya da kimi zaman birkaç bireyin bir diğerine, duygusal yönden zarar verici davranışlarda bulunmasıdır.” Ayrıca Leymann, iş yerindeki bu tarz davranışları psikolojik terör veya iş yeri terörü olarak adlandırabilmemiz için 6 ay veya daha uzun süre devam ediyor olması gerektiğini söyler. Kısaca mobbingin çıkış noktası, tanımları ve kökeninden bahsetmeye çalıştım. Şimdi sıra mobbing süreci ve aşamalarında.
Mobbing Süreci: Çatışmadan İzolasyona
Her şey genellikle küçük bir çatışmayla başlar. Belki bir iş arkadaşınızla aranızda yaşanan bir anlaşmazlık, belki de yöneticinizin beklentilerini karşılayamamanız, mobbingin kıvılcımını ateşleyen unsurlar olabilir. Ancak, her çatışmanın mobbing olmayacağı unutulmamakla birlikte, bu çatışmaların zamanla daha kişisel bir hâle gelmesi ve mağduru yıpratmayı amaçlayan saldırgan davranışlarla devam etmesi bize “mobbing” olarak adlandırdığımız kısmın başladığına işaret eder. İş yerindeki arkadaşlarınız ve hatta yönetim, bu süreçte sizi damgalamaya başlar. En sonunda, mobbing mağduru olarak ya işten ayrılmak zorunda kalır ya da kovulursunuz. Tüm bu süreç, bireyi derin bir yalnızlığa iter.
Mobbing Aşamaları: Görünmeyen Bir Döngü
Mobbing birkaç belirgin aşamadan oluşmakta:
- Tanımlama/Çatışma: Organizasyondaki küçük çaplı çatışmalarla başlayan bu aşama mağdurun saygınlık, mesleki yeterlilik, fiziksel görünüm gibi özelliklerine saldırı ile devam eder. Mağdur bu aşamada yaşadıklarını anlamlandırmaya ve durumu tanımlamaya çalışır.
- Saldırgan Eylemler: Mağdura yönelik sistematik saldırgan davranışlarla beraber ruhsal terör başlamıştır. Bu aşamada 2 çeşit saldırganlık türü karşımıza çıkar: Pasif ve aktif/etken saldırganlık. Aktif veya etken saldırganlıkta açıkça bir saldırı bulunur. Hedef belirgin bir şekilde kurbandır ve saldırgan amacını kurbana belli etmektedir. Pasif saldırganlıkta ise saldırgan amacını açıkça belli etmeyerek saldırısını nazik davranışlarının arkasına saklayarak yapar. Bu saldırganlık çeşidi sadece iş yaşamında değil günlük hayatta da karşımıza manipülasyon kavramı şeklinde çıkabilir.
- Yönetimin Devreye Girmesi: Bu aşamada mağdurun dengesi ve performansı bozulduğundan yönetime şikayet edilmeye başlanır. Yönetimin bu süreçte nasıl hareket ettiği çok önemlidir. Ne yazık ki çoğu yönetim mağdura ön yargıyla yaklaşarak saldırgan ve mağdur arasındaki mobbingi yanlış yorumlayarak, mağdurun sorununu önemsemeyerek başından atmak gibi negatif çözümler alabilir. Yönetim de olumsuz döngüye bu şekilde dahil olmuş olur.
- Damgalama: Mağdur, duygusal saldırıya uğrayarak damgalanır. Bu aşamada mağdurun güven duygusu hasar alır. Mağdur kimseye güven duymamaya ve anlam ifade etmese de her şeyde anlam aramaya başlar.
- İşten Ayrılma: Mağdur, yönetimden gereken desteği alamamış olur. İş performansı düşerek genellikle istifa etmek zorunda kalır, erken emekliliğe zorlanır veya işten çıkarılır.
Görüldüğü üzere mobbing, mağdurun kendisi ve çevresi üzerinde ciddi şekilde yaralanmalara yol açan ancak mağdurun çığlıklarının çoğunlukla duyulmadığı bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Yazımın bu partında çoğu zaman mağdurların yaşamlarına son vermelerine sebep olan bu soruna değinerek okuyucuları bilgilendirmek ve farkındalık oluşması için ufak da olsa bir adım atmak istedim. Yazımın ikinci partında mobbingin sonuçları, baş etme ve çözüm yollarına değiniyor olacağım. O zamana kadar güçlü ve sevgiyle kalın.
Kaynakça
Yazar, K. (2019). Geçmişten günümüze mobbing. İi̇ensti̇tü. https://www.iienstitu.com/blog/gecmisten-gunumuze-mobbing
Yıldız, E. (2007). Mobbing nedir?. Türki̇ye İ̇nsan Hakları Eşi̇tli̇k Kurumu (Ti̇̇hek). https://www.tihek.gov.tr/upload/file_editor/2021/02/1612789982.pdf#page=1.00&gsr=0
Yılmaz, A., Ergun Özler, D. ve Mercan, N. (2008). Mobbi̇ng ve örgüt i̇kli̇mi̇ i̇le i̇li̇şki̇si̇ne yöneli̇k ampi̇ri̇k bi̇r araştırma. Elektroni̇k Sosyal Bi̇li̇mler Dergi̇si̇, 7(26), 334- 357.
