Dünyanın yaşanabilir bir yer olmasında birçok insanın içten katkıları söz konusudur. Ekolojik denge, sosyal haklar, afetler ve acil durumlar gibi tüm insanlığın ortak ilgisine nail olan konu ve durumlar birilerinin daha fazla ön plana çıkıp daha fazla bilgi birikimi, deneyim ve becerileri ortaya koyması vesilesiyle çözüme kavuşmaya yaklaşır veya yeterince şanslıysak bazen çözüme kavuşur. Bu bilgi birikimi, deneyim ve becerileri ön plana koymaya niyetli ve eyleme döken kişilere gönüllü, yapılan işe de gönüllülük diyoruz. Fakat ilginçtir ki dünya çapında çok sık bir biçimde kullanılsa da net bir tanıma sahip olmayan bir kavramdır gönüllülük (Şentürk ve ark., 2016). Bununla birlikte araştırmalar gönüllülük için gerekli olan veya gönüllülüğün doğasında olan birtakım unsurları göz önünde bulundurarak bazı tanımlamalarda bulunmuştur. Bana göre bu kavramı tanımlama çalışmalarını incelemenin faydalarından biri, son yıllarda birbirinden bağımsız olarak gözlemleme şansım olan, farklı dinamikte olup farklı amaçlar taşıyan “gönüllü” gruplardaki gönülsüzlük durumunun arkasındaki motivasyonu bir nebze de olsa anlamak ve yaygınlaşmadan evvel gönülsüz gönüllülük üzerine hepimizin düşünüp bireysel ve kolektif düzeyde gerekli farkındalığı geliştirerek gönüllülüğün ruhuna uygun bir tutum benimsememize olanak tanımasıdır. Bu sebeple bugünkü yazımızda gönüllülüğün ve gönülsüz gönüllülüğün tanımlarını göz önünde bulundurarak insanların gönülsüz bir şekilde gönüllü oluşunun ardındaki motivasyonlara ve olası sonuçlarına değineceğiz.
Günümüzde gönüllülük kişilerin hür iradeleriyle başkalarının faydası için maddi karşılık beklemeden bilgi birikimini, yeteneklerini ve zamanını bağımsız veya örgütlü bir biçimde ortaya koyarak gerçekleştirdikleri eylemlere denir (Tüylüoğlu ve Şentürk, 2022). Gönüllülük faaliyetleri için kişilerin ne kadar “gönüllü” bir biçimde yer aldıkları sosyal ve motivasyonel olarak oldukça kompleks bir yapı içerir (Henney ve ark., 2017). Bilindiği üzere günümüzde sosyal yaşamda çevre edinme ve kariyer gelişimi gibi motivasyonlar insanları gönüllü faaliyetlere, bilhassa da proje bazlı gönüllülük faaliyetlerine sevk etmekte (Tüylüoğlu ve Şentürk, 2022). Okullara kabul alırken ders kapsamında, işe alım süreçlerinde kişilerin “takım arkadaşı” olarak görülüp görülmeyeceğine karar verme konusunda bir gönüllülük faaliyeti içerisinde bulunmak önemli bir rol oynar. Bu sebeple de gönüllülükten zorunlu bir gönüllülüğe, hatta gönülsüz bir gönüllülüğe de kapı aralanır.
Gönülsüz gönüllülük, dışsal bir ödül ya da kazanç için veya olumsuz sonuçlardan kaçınmak adına kişilerin gerçekleştirdiği sosyal davranışlara, gönüllülük faaliyetlerine verilebilecek bir tanımlamadır (Henney ve ark., 2017). Tarihin neredeyse her safhasında ve dünyanın her yerinde gönüllülük takdir edilen bir davranıştır fakat günümüzde maalesef birçok şeyin sahneye oynamak olduğu bir ortamda gönüllülüğün de takdir toplama, görünür olma, “takım arkadaşı” olarak görülme; okullara, iş yerlerine, gruplara dahil olma ve kariyer basamaklarında kullanılabilme gibi motivasyon ve amaçlarla zorunlu bir faaliyet olarak karşımıza çıktığını söylemek mümkündür ve bu yüzden belki de gönülsüz gönüllülüğün de iş verimi açısından daha yaygın bir biçimde görülmesi söz konusudur. Özellikle bazı sivil toplum kuruluşları ve kurumların isimlerinin kişilerin öz geçmişlerinde adının geçmesinin bile bu kişilerin hayatta yarış hâlinde oldukları birçok adayın önüne nasıl geçirebileceğini bildikleri için insanlar kısa süreli, mümkünse proje bazlı, bazen girdi çıktı kadar kısa bir süreliğine de olsa orada bulunmayı kâr sayan bir biçimde gönüllülük faaliyetlerinde yer almayı istemektedirler. Neredeyse tamamen göstermelik olan bir var oluşunsa iş kalitesine nasıl yansıyacağı tahmin edilebilir. Görev verildiğinde istekli olmama, işleri takip etmeme, ilk uyarıda “Ben devam etmek istemiyorum.” diyerek gönüllülüğü bırakma, devam etse de yapması gereken işi zamanında ve güzel bir şekilde yapmama bu kişilerde görülebilen davranışlardandır. Bu durum da bize insanların gönüllülük kavramının ne demek olduğunu ve gerekliliklerinin neler olduğunu anlamamış olabilecekleri konusunda bir sorgulamaya götürebilir. Zira gönüllülük kavramı hayırseverlik, yardımseverlik veya üyelik gibi kavramlarla karışabilmektedir. Özellikle bu noktada insanların üyelik kavramıyla yani aktif katılımın, eylemin zorunlu olmadığı ve başkalarının yararına faaliyette bulunmak yerine sadece bir kurum ya da kuruluşta resmi biçimde varlık gösterme (Tüylüoğlu ve Şentürk, 2022) durumuyla gönüllü olmayı karıştırıyor olma ihtimalleri düşünülebilir.
Gönüllülükte motivasyonun yaşam kalitesi üzerinde etkili olduğu gerçeğini de göz önünde bulundurursak (Gümüş ve Işık, 2018) aslında gönülsüz gönüllülüğün, normal gönüllülükte elde edilebilecek bireysel ve toplumsal iyi oluş ve iyiye yöneliş hâlini nasıl da baltalayabileceğini tahmin edebiliriz. İnsanlar mecburen bir gönüllülük faaliyetinde yer aldıklarında en başta belirttiğimiz tanımdaki “hür irade” ifadesinin anlam kaybettiğini, başkalarından çok kendi faydaları uğruna çalıştıkları ve gönüllülüğün kariyer üzerindeki olumlu etkilerini düşündüğümüzde uzun vadeli bir biçimde maddi karşılığın da bekleniyor olduğunu anlamak mümkündür. Dolayısıyla bu motivasyonların ortaya çıkardığı davranış biçimleri gönüllülük faaliyetlerini sekteye uğratır ve gerçekten gönüllü insanların da maddi manevi huzursuzluğuna sebebiyet verir. Tüm gönüllülüklerimizin gönülden gelmesi ümidiyle…
Kaynakça
Gönüllülük nedir? – Ander. (t.y.). http://www.anderstk.org/sayfa/81/gonulluluk-nedir-
Gümüş, H., & Işık, O. (2018). The relationship of physical activity level, leisure motivation and quality of life in candidate teachers. International Journal of Progressive Education, 14(5), 22–32. https://doi.org/10.29329/ijpe.2018.157.3
Henney, S. M., Hackett, J. D., & Porreca, M. R. (2017). Involuntary Volunteerism: What Happens When You Require People to “Do Good?”. Journal of Service-Learning in Higher Education, 6. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1186358.pdf
Shantz, A., & Dempsey-Brench, K. (2021, Nisan 28). How Volunteerism Enhances workplace Skills. MIT Sloan Management Review. https://sloanreview.mit.edu/article/how-volunteerism-enhances-workplace-skills/
Şentürk, M., Adıgüzel, Y. & Turan, B., (2016). Üniversitede Gönüllü Olmak. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
Tüylüoğlu, B. T., & Şentürk, M. (2022). Gönüllülüğü Tanımlamak. Gönüllülük ve Gönüllülerle Birlikte Çalışmak içinde (ss. 37–56). https://doi.org/10.26650/b/ss49.2022.006.02
