Bağımlılık, kişinin bir madde veya bir davranış üzerinde kontrolü kaybetme durumudur. Kişiler, hayatta birçok şeye bağımlı olabilirler; madde, sigara, alkol, teknoloji, yiyecek, kumar… Bağımlılık kişiye en başta keyif, mutluluk sağlasa da zamanla kontrolü elden bırakmak, iradeyi kaybetmek kişinin ruhsal bozukluk yaşamasına sebep olur. Kişiler ani öfke patlamaları, anksiyete gibi bağımlılığın psikolojik yanı ile mücadele ederler. Bağımlılığın psikolojik yanı, belki de kişileri en çok etkileyen en zor ve en çok zarar veren tarafı olabilir. Bağımlılık, bedensel, zihinsel ve toplumsal açıdan olumsuz sonuçlar doğurabilir ve bireyin hayatını olumsuz bir şekilde etkileyebilir. Kişi bebeklikten itibaren sosyal, kültürel, ekonomik koşullardan etkilenerek dış dünyanın getirdiği zorluk ve sorumluluk karşısında kendince savuma mekanizmaları geliştirir. Bağımlılık, bir savuma mekanizması olabilir.
Bağımlılık, bir savuma mekanizması olabilir. Kişinin bağımlı olma hikayesinde birçok etken bulunur: Ebeveyn tutumları, arkadaş seçimleri, ebeveynlerinde bağımlılık geçmişi bulunması, başarısız bir eğitim hayatı vb. Başarısızlık, bağımlılık açısından hem bir sebep hem de sonuçtur.
‘’İstediğim zaman bırakabilirim.’’ düşüncesi doğru olmamakla birlikte tehlikeli de bir düşüncedir çünkü hastalar zaten bağımlı olmadıkları düşüncesine sahiptir. Kişi, bağımlılık sebebiyle iş ve eğitim hayatının işlevselliğini kaybettiğini görüyorsa aile ve arkadaşlık ilişkilerinde bozulmalar gözlemliyorsa bu madde ya da davranışla olan ilişkisinin artık normalin dışına çıktığının göstergesidir.
DSM 5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabında (2013) yer alan bağımlılık kriterleri şunlardır:
- Tasarlandığından daha uzun süreli kullanım
- Geçmişte başarısız bırakma girişimleri
- Zamanının çoğunu madde bulmak ve kullanmak için ayırma
- Olumsuz etkilerine ve zarar görmesine rağmen kullanmaya devam etme
- Madde kullanım isteği
- Tolerans (kullanılan madde miktarının yeterli gelmemesi sebebiyle giderek artırılması)
- Yoksunluk (Amerikan Psikiyatri Birliği, çev. 2013).
Bağımlıya Nasıl Davranılmalı?
Bağımlılık, kişi için ne kadar zorluklara sahipse yakınları için de bir o kadar zordur. Kişinin yakınları destek olurken sakin olmalı ve panik yapmamalıdır. Bu süreçte doğru iletişim, anlayışlı olabilmek, empati geliştirebilmek önemlidir. Onun duygu, düşüncelerini yargılamadan ve onu suçlamadan anlamaya çalışmak ona destek olmanın ilk adımıdır. Eğer suçlayıcı ve yargılayıcı konuşursak bu madde kullanımını daha da tetikleyebilir. Destek ve motivasyon sağlamak gerekir. Olumlu davranışlar, pekiştirilmeye çalışılmalıdır.
Kişiye yardımcı olacak kaynakları belirlemek önemlidir. Bunlar, terapi almasını ve destek gruplarına katılmasını sağlamak gibi şeyleri içerebilir. Bağımlı kişiler sorumluluk almaktan kaçtıkları için onlara kendi hayatlarının sorumluluğunu vermek faydalı olabilir. Kişinin yanlış arkadaş seçimlerinin, bağımlılığın bir sebebi olabileceğini biliyoruz, bu doğrultuda yeni arkadaşlar edinilmesi ve kişinin yeni bir çevreye girmesi, yeni bir hayat oluşturmada etkili olabilir. Bağımlılıkla mücadele sürecinin uzun ve karmaşık olduğunu aklınızdan çıkarmayın ve sabırlı olmayı unutmayın.
KAYNAKÇA
https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik
American Psychiatry Association (2021). What is addition? [Link: https://www.psychiatry.org/patients-families/addiction/what-is-addiction]
