Bilgisayar oyunları, yaş fark etmeksizin yepyeni dünyalara kapılar aralayan ve insanı içine çeken doğasıyla günümüzde oldukça popüler. Yine de Z Kuşağı ve sonrasının bu sektöre daha hâkim olduğu da bir gerçek. Özellikle bu grupta elini daha önce bilgisayar oyununa hiç sürmemiş birini bulmak epey zor çünkü bu oyunlar aynı zamanda bu nesillerin sosyalleşmesinin en büyük kaynaklarından. Önceleri çocuklar nasıl sokaklarda oyunlar oynayıp kaynaşıyorsa, bilgisayar oyunları da aynı şekilde bu görevi yerine getiriyor diyebiliriz. Bir yandan arkadaşlarla muhabbet edip bir yandan da oyunların sınırsız dünyasında keyifli vakit geçirmek epey güzel bir hobi olsa gerek.
Tabii ki, her şeyin fazlasının zararlı olabileceğini de göz ardı etmemek gerekir. Birçok açıdan faydalı olabilecek hobilerin, aşırı uçlarda deneyimlenmesinin zararları, araştırmalara konu olmaya başladı bile. Çalışmalar, bilgisayar oyunlarının beyni alkole ve uyuşturucuya benzer şekilde tetikleyebileceğini, mutluluk ve ödül duyguları uyandırabileceğini bu sebeple de tekrar etme dürtüsüne sebep olabileceğini gösteriyor. Kısaca ifade etmek gerekirse bu oyunlar bağımlılığa sebebiyet verebiliyorlar… Öyle ki “oyun bağımlılığı” 2019’dan beri resmi olarak Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından bir hastalık olarak listelenmiştir. DSM-5 ise video oyunu bağımlılığını, “sürekli ve tekrarlayan şekilde internet üzerinden farklı oyuncularla sık sık oyun oynamak ve bu durumun bir yıl içerisinde önemli sıkıntı ve psikolojik değişikliklere yol açması” şeklinde tanımlamıştır. Tabii bu tanımda “…internet üzerinden…” kıstası biraz eksik gözüküyor çünkü günümüzde oyun sektörü bundan çok daha fazlası. Bu sebeple oyun bağımlılığından bahsederken daha kapsayıcı olmak önemli olabilir.
Belirtiler ve sonuçlara gelirsek…
Bilgisayar oyunlarının kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını şekillendirmesi hatta yönlendirmesi ve hayatında gereğinden fazla yer kaplaması bu bağımlılığın önemli belirtilerindendir. Alkol bağımlısı bir kişi düşünüldüğünde, nasıl kişi alkolden uzak kaldığı anlarda onu düşünüyor, alkol olmadan kendini kötü hissediyor ve yoksunluk yaşıyorsa oyun bağımlıları için de aynısı geçerlidir. Kişi oyun oynayamadığı zamanlarda kendini kötü ve eksik hisseder, öyle ki oyun oynayamamak gündelik işlerine bile engel olmaya başlayabilir. İlerleyen evrelerde artık günlük işler oyuna engel gibi görülebilir. Oyun bağımlılığından muzdarip kişiler çevresindekilere diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, durumu belli etmemek adına yalanlar söyleyebilirler. Hatta ebeveynleri, arkadaşları, öğretmenleri gibi çevresinde bu bağımlılığı fark eden kişilerden uzaklaşabilir, onlara öfkelenebilirler. Durum ilerledikçe uzun süre dışarıdan ve birebir iletişimden uzak kalma sebebiyle, bir nevi izolasyon da diyebiliriz, sosyal fobi gelişebilir.
Belki de aylarca bu rutini sürdüren kişiler, dışarı çıkmak zorunda kaldıklarında dışarıda olup bitenlerden, insanlardan, seslerden korkup ürkecek seviyeye gelebilirler. Tabii ki etkiler bunlarla da sınırlı değil, oyun bağımlısı kişilerin akademik başarılarında düşüşler gözlemlenebilir, özbakımları dışarıdan fark edilebilecek derecede azalabilir. Tüm bunlar hem kişilerarası ilişkilerde yavaş yavaş çatlaklara sebep olabilir hem de kişinin mental sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Sosyal fobi veyahut depresyon gibi birçok psikolojik rahatsızlığa sebebiyet verebilir. Dahası tüm bu alışkanlıkların fiziksel sağlığı da olumsuz yönde etkilemesi kaçınılmazdır. Bu bağımlılık ayrıca sınırlı fiziksel aktivite, yetersiz beslenme ve düzensiz uyku gibi faktörleri de beraberinde getireceği için kas ve iskelet sisteminde problemler yaratabilir, bağışıklığı etkileyebilir ve obeziteyle sonuçlanabilir.
Peki bu durumu nasıl çözebiliriz?
Oyun bağımlılığı, bir davranış sorunu olarak ele alınabilir ve tedavi edilebilir. Bu durumu çözmek için aşağıdaki adımlar izlenebilir:
- Oyun Bağımlılığının Nedenlerini Anlama: Oyunların kişinin hayatında neden bu kadar önemli bir yer tuttuğunu tespit etmek önemlidir. Günlükler tutarak kişi, hangi durumlarda bu bağımlılığa daha yatkın hale geldiğini gözlemleyebilir.
- Sınır Koymayı Öğrenme: Oyunun başında geçirilen süreyi izlemek ve buna göre bir sınır belirlemek önemlidir. Kişi, koyduğu sınırı aşmamak için çalar saat veya alarm gibi hatırlatıcılardan yararlanabilir.
- Dijital Detoks: Belirli aralıklarla dijital detoks uygulamak, kişinin teknoloji kullanımını sınırlayarak bağımlılıktan uzaklaşmasına yardımcı olabilir. Bu süreçte, teknoloji kullanımını en aza indirerek farklı aktivitelerle meşgul olmak faydalı olacaktır.
- Alternatif Etkinlikler Bulma: Oyun oynama süresini azalttıkça, kalan zamanı başka hobilerle desteklemek faydalıdır. Arkadaşlarla vakit geçirme, spor yapma, sanat etkinliklerine katılma veya sosyal sorumluluk projelerine dahil olma gibi aktiviteler alternatif oluşturabilir.
- Kendi Kendine Yeterlilik: Kişinin bağımlılık ile başa çıkma yeteneklerini geliştirmek adına özgüven kazanması ve kendi kendine yeterliliği artırması önemlidir. Bu, kişisel gelişim kitapları okumak, seminerlere katılmak veya mentorluk almak gibi yollarla sağlanabilir.
- Profesyonel Destek Alma: Kişi sorunu kendi başına çözmekte zorlanıyorsa, bir psikolog veya psikiyatristten yardım alması önemlidir. Uzman desteği, bağımlılığı yenme sürecinde büyük katkı sağlar.
Şunu unutmamak gerek ki bilgisayar oyunları günümüzde oldukça yaygın ve zaman zaman faydalı da bir aktivitedir. Tahmin edilenden çok daha fazla insan bu oyunlarla zaman geçirmektedir ve yalnızca bir kısmı bağımlılık geliştirmektedir. Bu yüzden bilgisayar oyunu oynamaktan keyif alan herkesi bağımlı olarak etiketlemek yanlış olacaktır. Ancak bu bağımlılıktan kendinizin ya da bir sevdiğinizin muzdarip olduğunu düşünüyorsanız bu yazı ile ilk adımınızı atmış sayılırsınız.
Referanslar
Bhandari, S. (Ed.). (2023, May 15). Video game addiction: Symptoms, treatment, and prevention. WebMD. https://www.webmd.com/mental-health/addiction/video-game-addiction
Çözümlü, G. M. (2023, December 1). Oyun Bağımlılığı Nedir? Nasıl Bırakılır? – memorial. Memorial Sağlık Grubu. https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/oyun-bagimliligi-nedir
Mohammad, S., Jan, R. A., & Alsaedi, S. L. (2023). Symptoms, mechanisms, and treatments of video game addiction. Cureus, 15(3), e36957. https://doi.org/10.7759/cureus.36957
Oyun bağımlılığı: METAFOR PSIKOLOJIK Danışmanlık: Ankara Psikolojik Danışma. Metafor Psikolojik Danışmanlık | Ankara Psikolojik Danışma. (2021, February 8). https://metaforp
