“İnsan kendi hayal gücünde şaşırtıcı ya da alışılmış bir şey keşfetmeyi beklemez, hâlbuki halüsinasyonlar sürprizlerle doludur.”
Halüsinasyonlar, Oliver Sacks
Halüsinasyon, gerçek bir uyarıcının varlığı söz konusu olmaksızın yaşanan bir algılama sürecidir. Biz, bu süreci “nesnesiz algılama” şeklinde de isimlendirebiliriz.
Halüsinasyonlar, ortaya çıkma biçimleri ele alınırsa rüyalardan, duyu yanılsamalarından veya hayal kurmaktan farklı biçimde gerçekleşir. Rüyada kişi uyku hâlindedir ve kişinin gördükleri kendi kontrolünde değildir, duyu yanılsamalarında gerçek ancak yanlış yorumlanmış duyusal algılamalar söz konusudur, hayal kurma ise bireyin bilinçli kontrolü ile gerçekleşmektedir ancak halüsinasyonlar, birey uyanık olsa da onun kontrolü dışında ve gerçek dünyayla ilişki var olmaksızın oluşmaktadır.
“Nesnesiz algılama” olduğunu söylediğimiz bu süreç, aşırı düzeyde alkol veya madde kullanımının ardından oluşabileceği gibi farklı psikolojik ve fiziksel rahatsızlıkların bir semptomu veya sonucu olarak da oluşabilir. Şizofreni, psikotik bozukluklar, travma sonrası stres bozukluğu, şiddetli depresyon epizodları, alzaymır ve deliryumu psikolojik temelli; çeşitli beyin travmaları ve beyinde oluşan tümörler, migren, uykusuzluk ve ensefalit gibi enfeksiyonları ise fiziksel temelli olarak ele alabiliriz.
Peki halüsinasyonlar hangi biçimlerde oluşur? İşte bu sorunun cevabı duyularımızda yer almaktadır. Görme, işitme, dokunma, koklama ve tatma duyularımızın her biriyle de halüsinasyon görmemiz mümkündür.
Görsel halüsinasyonlar, bireyin kendisinden başka kimsenin görmediği içeriklere sahiptir. Bu içerik; migren auraları da denilen parlak ışıklardan şizofreninin ileri seviyelerinde insan, hayvan ve çeşitli yaratıklara kadar değişebilmektedir.
İşitsel halüsinasyonlarda birey, kendisinden başka kimsenin duymadığı sesler duyar. Bu sesler genelde bireye emir veren, kızan veya onu suçlayan ifadelerden oluşur. İşitsel ve görsel halüsinasyonlar, şizofrenide sıklıkla bir arada görülmektedir.
Dokunsal halüsinasyonlarda ise birey; gerçekte var olmayan dokunuşlar veya vücudunun içinde organlarının hareket ettiğini hissedebilir. Bu tür halüsinasyonlar, uyuşturucu madde etkisindeki bireylerde daha sık görülmektedir.
Koku halüsinasyonlarında birey, aslında ne kendi bedeninde ne de çevresinde var olan kokuları hisseder. Bu kokular genellikle çürük veya yanık benzeri kokulardır. Beynin kokulara dair bilgiyi işleyen merkezi olan “temporal lob”da oluşan bir bozukluk veya temporal lob epilepsisi sonucunda bu tür halüsinasyonlara rastlanabilmektedir. Ayrıca soğuk algınlığı, iltihaplı sinüs ve zehirlenme gibi nispeten yaygın durumlarda da koku halüsinasyonları görülebilmektedir.
Tat duyusuna ilişkin halüsinasyonlarda ise birey, yediği veya içtiği şeylerde olması gerekenden farklı tatlar alır; bu tatlar genellikle çürük veya metalik olarak nitelendirilmektedir. Bu tür halüsinasyonlar, beyin tümörlerinde veya epilepsilerde görülebilmektedir.
Tüm bu türleri ve gerçekleşme şekillerini incelediğimizde görüyoruz ki halüsinasyonlar, tamamen beyinde gerçekleşen, aslında var olmayan ancak var olduğundan emin olduğumuz varsanılardır.
Foucault, Akıl Hastalığı ve Psikoloji kitabında halüsinasyon görenler için der ki: “Kişi karşısındakine kendisi gibi sesler duyup duymadığını sorduğunda aslında onun bu hassas ‘gerçekliğe’ riayet etmesini ister ancak onaylanmasa dahi kişi için bu deneyimin benzersizliği, kesinliği sebebiyle geçersiz sayılamaz ve yalnızca kendisinin şahit olduğu bu dünyanın yabancılığını, yalnızlığını kabul eden kişi ona uyum sağlayabilir.” Bu noktada “ötekinin dünyasına ulaşabilmek için içine hapsolduğu anı yaşamanın imkansızlığı” onu ve dünyasına tanıklık edemeyenleri ayırmakta, birbirinden uzaklaştırmaktadır.
Kaynaklar
Halüsinasyonlar, Oliver Sacks, Yapı Kredi Yayınları, Sayfa 16, 2018.
Akıl Hastalığı ve Psikoloji, Michel Foucault, Ayrıntı Yayınları, Sayfa 23, 2013.
Halüsinasyon, https://tr.wikipedia.org/wiki/Halüsinasyon adresinden alınmıştır.
“Halüsinasyon (varsanı) Nedir? Belirtileri Nelerdir?”, Memorial Tıbbi Yayın Kurulu, 2022, https://www.memorial.com.tr/hastaliklar/halusinasyon-varsani-nedir-belirtileri-nelerdir adresinden alınmıştır.
“Halüsinasyon Nedir?”, Medicana Web ve Yayın Kurulu, 2021, https://www.medicana.com.tr/saglik-rehberi-detay/15664/halusinasyon-nedir adresinden alınmıştır.
