TÜİK verilerine göre dünya nüfusu yaklaşık 8 milyardır. Dünya’nın yüzölçümü ise 509.200.000 km²dir. Bunun %70’i 360.600.000 km² ile denizleri, %30’u 148.600.000 km² ile karaları oluşturur. Tüm dünyanın nüfus yoğunluğu ise yaklaşık 2 kişi/km²dir. Bu rakamsal bilgileri kısaca özetlemek gerekirse dünyada hepimize yetecek toprak parçası vardır. Coğrafi bilgilerden uzaklaşıp biraz da dünya tarihine baktığımızda ise hepimize yetecek topraklar için yaptığımız kanlı savaşlarla karşılaşırız. Üstelik bu savaşların birçoğu nüfusun çok daha az yoğunluğa sahip olduğu geçmiş yıllarda yapılmıştır.
Savaş durumunda insanların kendisini, ailesini, toprağını, haklarını korumaya çalışması, bunun için kavga etmesi hatta bir insanı öldürmesi bile birçoğumuzun empati yapabileceği hatta bunu kahramanlık olarak görebileceği bir konudur fakat bu yazının muhatabı olan birçok kişi yoldan geçen tanımadığı herhangi bir çocuğu, genci, yaşlıyı, ihtiyarı öldürmeyeceğine emindir. Hatta yoldan geçen kişi düşmanı olduğu ırka, dine, topluluğa ait olsa bile herhangi birine zarar vermediği, bir tehlike unsuru olmadığı sürece yoldan geçip gitmesine izin verecektir. Bu örnekler ışığında Bosna’da yaşanan Srebrenista Soykırımı’na baktığımızda beş gün içinde 8.372 Boşnak’ın öldürülmüş, yüzlerce kadın ve küçük yaştaki kız çocuğuna tecavüz edilmiş olmasını nasıl açıklarız? Üstelik ölenler az önce ”yoldan geçen insanlar” olarak örneklendirdiğim tehlike unsuru olmayan sivil ve masum halktı ve tek suçları Sırp’ların düşman olarak gördüğü bir ırka mensup olmalarıydı. Ruanda Soykırımı’nı incelediğimizde ise Hutu milis kuvvetlerine Tutsi olarak tanımlanan herkesi gördükleri yerde öldürme yetkisi verilmiş ve bunun üzerine yaklaşık yüz gün içinde bir milyon insan öldürülmüştür. Tahmin edileceği üzere öldürülenlerin büyük çoğunluğunu Tutsi’ler oluşturmaktadır ve en büyük suçları Huti’lerin düşman olarak gördüğü Tutsi topluluğuna mensup olmalarıdır. Soykırım mağduru Yahudi’lerin içindeki Siyonist topluluğun Filistin’e yaşattığı soykırım ise 7 ay içinde 30 binden fazla insanın ölümüne sebep olmuştur ve soykırım ne yazık ki hâlen devam etmektedir. Ölenlerin büyük çoğunluğu ise elbette ki çocuklar ve hatta bebeklerdir. Tek suçları ise Filistinli olmalarıdır.
Soykırım faillerinin zalimliği konusunda hemfikir olsak da bunca ölüme gözünü kırpmadan sebep olabilmenin altında neler yattığı da merak konusudur. Sosyal psikoloji de bu konuya karşı bir merak duymuş ve ”insanlıktan çıkarma” kavramını ortaya koymuştur. Karşımızdaki kişi sivil halk olduğunda, masum bebekler olduğunda onlara zarar vermek oldukça zordur fakat karşımızdaki kişi herhangi bir nesne (örneğin robot) ya da herhangi bir hayvan olursa durum değişebilir. Soykırımlarda yapılan aslında tam da budur. İnsanlıktan çıkarma insanları hayvan ya da basit bir nesne olarak gösterip ahlaki sorunu ortadan kaldırarak ölümleri meşrulaştırmayı sağlar. İsrail Savunma Bakanı Gallant’ın “İnsansı hayvanlarla savaşıyoruz ve ona göre hareket edeceğiz.” açıklaması, İsrailli haham ve siyasi lider Meir Mazuz’un “İnsanlarla uğraşıyor olsaydık Gazze’ye insani yardım gönderirdik ama hayvanlarla uğraşıyoruz.” cümlesi insanlıktan çıkarma konusunda çarpıcı örneklerdendir. Gazzelileri insanlıktan çıkarmak İsrailliler için soykırımı daha kolay ve konforlu hâle getirmektedir. Bu sayede ahlaki kaygı hissetmemekte ve kan dökmeye devam etmektedirler. Türkiye’deki Suriyeli mülteciler hakkındaki görüşlerin incelendiği bir çalışmada mültecilerin ‘kuduz köpekler, hayvani hayat sürenler, it kopuk sürüsü, ithal edilmiş kelleler’ gibi terimlerle insani özelliklerinden ayrıştırıldıkları tespit edilmiştir. Yahudi Soykırımı’nda da benzer bir örnek vardır. Naziler, Yahudileri “yeryüzünde sürünen, Davut yıldızıyla işaretlenmiş bir haşarat/parazit” olarak insanlıktan çıkartmıştır. Siyonist Yahudiler buna rağmen zamanında kendileri için uygulanmış bu yöntemi Filistinliler için uygulamaktan çekinmemektedirler.
İnsanlıktan çıkarma güçlü bir yöntem olsa da buna karşı koymanın ve adil bir tavır sergilemenin birçok yolu vardır. İlk olarak kişinin sık sık nerede durduğunu kontrol etmesi, gündemin neresinde olduğunu fark etmesi bu yolların başında gelir. Haklı-haksız yarışına girmeden bulunduğu grubun adil olup olmadığını takip etmesi, güçlü-zayıf ayrımını yapabilmesi ve masumun aleyhinde hareket edip etmediğini sık sık kontrol etmesi de insanlıktan çıkarmanın önüne geçecektir. Sosyal psikolojinin sıkça ele aldığı ön yargı, ayrımcılık, grup yanlılığı gibi konular insanlık tarihi kadar eski olduğundan insanlıktan çıkarma da otomatik olarak hep var olacaktır. İnsanlıktan çıkarma var oldukça da soykırımlar mümkün hâle gelecektir. Tüm bunlara rağmen doğru tarafı seçmek de yine kişinin kendi sorumluluğundadır. Masum kanı akıttıktan sonra hiçbir insanlıktan çıkarma teorisi kişiyi haklı çıkarmaya yetmeyecektir.
Kaynakça
Deffenbaugh, N. (2025, Eylül5). De-dehumanization: practicing humanity. Humanitarian Law & Policy Blog. https://blogs.icrc.org/law-and-policy/2024/06/27/de-dehumanization-practicing-humanity/
Dünya – vikipedi. (2005, Ağustos 7). https://tr.m.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya#:~:text=D%C3%BCnya%E2%80%99n%C4%B1n%20y%C3%BCz%C3%B6l%C3%A7%C3%BCm%C3%BC%20509.200.000,000%20km%C2%B2%20ile%20karalar%C4%B1%20olu%C5%9Fturur.
Filistin direnişinin sembolü: Anahtar. (2025, Ekim 7). Fikriyat Gazetesi. https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/filistin-direnisinin-sembolu-anahtar/9
Tekdemir, G., Cesur, S., (2010). Sosyal Psikoloji (s. 16-17). İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
TÜİK Kurumsal. (t.y.). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dunya-Nufus-Gunu-2023-49688
Wikimedia Commons. (1904). File:”Batwa (Indians), Pigmies from Central Africa, representing four tribes. – 3 Latuma, Crown-Prince of Batubats, Belg. Congo.” Pygmies from the Department of Anthropology, 1904 World’s Fair.jpg https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%22Batwa_%28Indians%29,_Pigmies_from_Central_Africa,_representing_four_tribes._-_3_Latuma,_Crown-Prince_of_Batubats,_Belg._Congo.%22_Pygmies_from_the_Department_of_Anthropology,_1904_World%27s_Fair.jpg
