Güven Eğilimi
Rotter’ın Genel Güven Eğilimi (Locus of Interpersonal Trust), bireylerin başkalarına karşı güvenme eğilimindeki kişisel farkları ölçmeye yönelik bir kavramdır. Rotter’a göre güven yalnızca ilişkisel bir durum değil, kişinin temel bir kişilik özelliği olarak görülebilir. Yani bazı insanlar başkalarına doğal olarak güvenme eğilimindeyken bazıları temkinli, şüpheci ve çekingen davranır. Bu eğilim, sadece bireyin ilişkilerini değil, hayatın pek çok alanındaki davranışlarını da şekillendirir:
Yüksek güven eğilimi olan kişiler, yeni insanlarla iletişime daha açıktır, iş birliği ve yardımlaşmaya daha isteklidir.
Düşük güven eğilimi olan kişiler ise başkalarına güvenmeden önce kanıt arar, ilişkilerde mesafe koyar ve riskli durumlarda geri çekilmeyi tercih eder. Rotter’ın yaklaşımı, güvenin sabit bir özellik olmadığını ama bireyin yaşam deneyimleriyle de şekillendiğini vurgular. Örneğin çocuklukta yaşanan ihanet veya tutarsızlık, düşük güven eğilimini pekiştirebilir; öte yandan güvenli bağlanma deneyimleri, bireyin başkalarına güvenme kapasitesini artırabilir.
Bunu etkileyici kılan nokta şudur: Rotter, güveni sadece bir davranış değil, bireyin dünyayı yorumlama biçimi olarak görür. Yani bir kişi, geçmiş deneyimlerini ve kişisel eğilimlerini temel alarak dünyayı “Güvenilir mi yoksa tehlikeli mi?” penceresinden sürekli değerlendirir. Bu nedenle güven, hem psikolojik sağlamlık hem de sosyal işlevsellik açısından kritik bir rol oynar.
Farklı bir bakış açısı olarak Hardin’in yaklaşımı da çok kıymetlidir.
Hardin (2002), güveni tek taraflı bir inanç ya da saf bir duygu olarak değil, karşılıklılık ilkesine dayalı bir ilişki biçimi olarak ele alır. Ona göre güven, diğer kişinin davranışlarının bizim çıkarlarımızı da gözetecek biçimde düzenlenmiş olacağı beklentisidir. Bu çerçevede “güvenmek”, yalnızca karşımızdakinin iyi niyetine inanmak değil, aynı zamanda onun kendi çıkarlarını korurken bizim çıkarlarımızı da hesaba katacağını varsaymaktır. Hardin bu yaklaşımı “encapsulated interest” (kapsanmış çıkar) kavramıyla açıklar.
Bu bakış açısına göre güven, bireylerin geçmiş deneyimlerinden ve sosyal bağlamdan doğrudan etkilenir. Örneğin, sürekli ihanet ve tutarsızlık olan ya da şeffaf olmayan kurumlarla karşılaşan kişilerde “Başkalarının çıkarları benimkileri kapsamaz.” algısı pekişir ve bu da düşük güven eğilimine yol açar. Buna karşılık, uzun vadeli ilişkilerde tutarlılık, sadakat, itibar ve tekrar eden olumlu deneyimler, bireyin başkalarına güvenme kapasitesini artırır.
Sonuç:
Anlaşıldığı üzere güveni yalnızca bir duygu veya davranış biçimi olarak tanımlamak doğru olmaz, güven özünde çok daha fazlasının barındırıyor. Yalnızca başkalarına açılmak değil, aynı zamanda kendimize ve dünyaya dair inançlarımızı şekillendiren bir pusuladır. Kaybolduğunda ilişkiler donuklaşır, ruhumuz sürekli tetikte olur, yaşam bir süreliğine gri bir alan hâlini alır. Ancak güven, kayıp bir nesne gibi değil; inşa edilebilen, öğrenilebilen ve yeniden kazanılabilen bir deneyimdir. Bilişsel olarak aklımızı, duygusal olarak kalbimizi ve davranışsal olarak cesaretimizi birleştirdiğimizde, güven sadece bir duygu olmaktan çıkar ve bize hayatın risklerini göğüsleme, insanlarla derin bağlar kurma ve kendi iç dünyamızda huzur bulma kapasitesi kazandırır. Hayat, güvensizliklerle dolu bir yolculuk gibi görünse de güveni yeniden inşa edebilen kişi, hem kendi hikâyesini hem de dünyayı yeniden yazma yetisine sahip olur. Çünkü güven; kaybolduğunda yıkıcı, yeniden kurulduğunda ise dönüştürücüdür.
Kaynakça
Kramer, R.M. (June, 2009). Rethinking Trust. Harvard Business Review. Retrieved from: https://hbr.org/2009/06/rethinking-trust
Larzelere, R., & Huston, T. (1980). The Dyadic Trust Scale: Toward Understanding Interpersonal Trust in Close Relationships. Journal of Marriage and Family, 42(3), 595-604. doi:10.2307/351903
Thagard, P. (Oct, 2018). What Is Trust?. Psychology Today. Retrieved from: https://www.psychologytoday.com/us/blog/hot-thought/201810/what-is-trust
Seung Hyun Kim & Sangmook Kim (2020). Social trust as an individual characteristic or societal property? International Review of Public Administration, DOI: 10.1080/12294659.2020.1834677
Herreros, Francisco & Criado, Henar. (2008). The State and the Development of Social Trust. International Political Science Review. 29. 53-71. 10.1177/0192512107083447.
