PTSD Nedir, Nelerin Sonucunda Oluşur?
PTSD, yani travma sonrası stres bozukluğu kişiyi dehşet içinde bırakan, olağan dışı ve aniden oluşan olaylardan sonra meydana gelen bir ruh sağlığı problemidir. Bu problemi tetikleyen şeyler şunlar olabilir:
- Doğal afetler (sel, deprem, vs.)
- Savaş ile ilgili olaylar
- Ortak bir travmatik olay (araba kazası)
- İstismar vakaları
Kimlerde Oluşabilir?
Ruh sağlığı problemleri el kitabının son hali olan DSM-5‘te PTSD’nin yalnızca bu travmatik olaylara birebir maruz kalma ile değil dolaylı yoldan da oluşabileceği belirtilmiştir. Peki travma sonrası stres bozukluğuna bağlı semptomlar kimlerde oluşabilir?
- Travmatize edici olayı birebir deneyimleyen kişiler
- Travmatize edici olayı deneyimleyen kişiye tanıklık eden kişiler
- Yakınlarının ani ve şiddetli bir travmatize edici olayı yaşadığını öğrenen kişiler
- Travmatik vaka ile ilgili detaylara ‘zorunlu olarak’ çokça maruz kalan kişiler.
D maddesi ile ilgili olarak şu eklenmelidir ki; bu olayları gönüllü olarak sosyal medyadan ya da televizyondan izlemek PTSD’ye sebebiyet vermez. Yalnızca zorunlu bir maruz kalma hali bu ruh sağlığı problemi için tetikleyici unsur olabilir. Şunu da unutmamak gerekir ki bu ruh sağlığı problemi ile boğuşmanın bir yaşı yoktur. Hatta daha küçük yaşlarda yaşanan bu ruh sağlığı problemi daha kalıcı hale gelebilir.
Semptomları Nelerdir?
Semptomların hepsi yaşanan travma ile bağlantılı olmak zorundadır. Semptomlar 1 aydan uzun sürdüğü takdirde kişiler bu tanıyı alabilirler. Hayatı ve yaşam kalitesini çok derinden etkileyen bir rahatsızlık olması sebebi ile de doğru tanı konması ve tedavi sürecinin başlaması önemlidir. Peki terapist veya psikiyatristlerin aradıkları o semptomlar nelerdir?
- Sürekli ve istenmediği halde travma ile ilgili hatıraların akla gelmesi
- Travmayı hatırlatan stres verici rüyaların görülmesi
- Kişiyi gerçeklikten koparan travmaya dair geri dönüşlerin yaşanması (flashback)
- Travma ile ilgili olan hatırlatıcılara karşı büyük bir stres duyulması
- Bu hatırlatıcılara karşı fiziksel reaksiyonlar verilmesi
Yaşam Öykülerimiz ve PTSD:
Hepimiz hayatlarımızın olağan akışındayken kendimize bir kişilik/ kimlik (identity) inşa ederiz. Bu biçimlendirmenin en yoğun olduğu dönem ise ‘gençlik’ yıllarıdır (Kongshoj& Bohn, 2017). Bu süreçte kişi kendini anlamaya ve dünya üzerindeki yerini keşfetmeye çalışır. Tecrübe eksikliğinden ve kendine ait bir başa çıkma mekanizmasının tam anlamıyla oluşamamasından dolayı gençlik çağı birçok psikolojik sıkıntıya karşı daha savunmasız olunan bir süreç olarak görülmektedir.
PTSD, kimlik gelişimi sürecinde olan ve kendine ait net bir hayat çizgisi oturmamış gençlerde daha yüksek sıklıkla görülmektedir. Tam oturmamış hayat hikayeleriyle bu hassas dönemlerinde büyük bir travma ile karşılaştıklarında ve PTSD semptomları geliştirdiklerinde, bu olumsuz deneyimi kendi yaşam öykülerine entegre etme olasılıkları artmaktadır. Yaşam öyküsünün önemli ve ana bölümlerine yerleştirilen travma ile ilgili deneyimler de zamanla ‘kişilik ve kimlik’ üzerinde bir yer bulmaya başlar (Kongshoj& Bohn, 2017). Bu durum da gençlerin PTSD özelinde hayatlarında daha büyük izler oluşturma riskini beraberinde getirir.
Nasıl Tedavi Edilebilir?
Şunu unutmamak gerekir ki, zorlu ve aşılması güç durumlar yaşayan kişinin suçu değildir. Bu tür durumlar tedavi edilebilir. Kişi ne kadar hızlı davranır ve yardım istemeye yönelirse iyileşme oranı ve hızı da bu doğrultuda artar. Peki, ne tür tedaviler uygulanabilir?
- BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi)
Bu terapide olumsuz duygular ve inançların bilişsel düzeyde değiştirilmesine odaklanılır. Aynı zamanda kişiyi tetikleyicilerine aşama aşama maruz bırakmak da önemli bir yöntemdir. Grup terapileri ve duyarsızlaştırma terapileri de bu aşamada kullanılan yöntemlerdendir.
- İlaç tedavisi
İlaçlar PTSD semptomlarının azalması ve kişide rahatlama sağlayabilmek amacı ile kullanılır. Hem tek başlarına hem de psikoterapi ile kullanımı tercih edilebilir (American Psychiatric Association).
Elbette bunlar tek tedavi yöntemleri değildir, en etkili olduğu düşünülen iki ana başlıktan bahsetmiş olduk. Ve tanı koymanın çok farklı boyutları olduğunu ve profesyonellerin işi olduğunu unutmamak ve buna benzer şeyler yaşıyorsak kendimizi etiketlemeden bir bilir kişiye başvurmak en doğrusudur.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2023, November 14). What Is PTSD?
American Psychiatric Association. (2023). The American Psychiatric Association Publishing Textbook of Psychiatry (9th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Lundsgaard-Kongshøj, I. L., & Bohn, A. (2017). PTSD in Youth: A Developmental Perspective. In E. J. Mash & D. A. Wolfe (Eds.), Child and Adolescent Psychopathology: A Developmental-Clinical Approach (5th ed., pp. 273-292). Taylor & Francis.
