Merhamet, insanlığın en değerli hazinesi. Bir başkasının acısını hissetmek, yaşadığı acıyı paylaşmak ve bu acıyı dindirmek için çabalamak. Peki ya bu derin, insani duygudan korkanlar varsa?
“Merhamet korkusu” ilk bakışta şaşırtıcı gelebilir. Ancak birçok kişi, kendine ya da başkalarına merhamet göstermekten kimi zaman bilinçli kimi zaman da bilinçsizce kaçınır. Toplumda çoğunlukla zayıflıkla özdeşleştirilse de literatüre yeni girmiş bu kavram, geçmişin derin izlerinden kaynaklanan bir savunma biçimidir ve uzun yıllar etkisini hissettirir.
Merhamet Korkusu Nedir?
Merhamet korkusu, bireyin merhamet duygusuyla ilişki kurmaktan kaçınmasıyla ifade edilen, literatürde yeni kabul edilen psikolojik bir kavramdır. Birey, başkalarına merhamet göstermekten, başkalarının merhametini kabul etmekten ya da kendine karşı merhametli olmaktan korkabilir. Bu korku, duygusal farkındalığın zayıflığı (aleksitimi), yüksek öz eleştiri, anksiyete, depresyon ve sosyal geri çekilme gibi belirtilerle birlikte görülür.
Merhamet Korkusu ve Alt Boyutları
1. Başkalarına Merhamet Göstermekten Korkmak:
Merhametin istismar edileceği ya da bireyin zayıf görüneceği inancına dayanır. Birey, başkasına yardım etme arzusunu bastırır veya böyle bir duygu hissetmez, duygusal mesafe koyar. Bireyin temel düşüncesi insanların merhamet göstermek için güvenilir olmadığıdır.
2. Başkalarından Merhamet Görmekten Korkmak:
Merhametin samimi olmadığını, hatta tehlikeli olabileceğini düşünen birey, savunma mekanizması geliştirir. Kişinin geçmişte yaşadığı travmatik deneyimler, bu inancının temelini oluşturur. Başkasından gelecek merhamet de birey için tehlikelidir, tıpkı diğer olumsuz anıları gibi.
3. Kendine Merhamet Göstermekten Korkmak:
Bireyin iç dünyasında çocukluktan itibaren yer etmiş, “Merhameti hak etmiyorum” şeklinde öz benlik algısı oluşmuştur. Özellikle çocuklukta yaşanan duygusal ihmal, istismar veya aşırı cezalandırıcı ebeveyn tutumları bu korkuyu besler.
Neden Merhametten Korkuyorum?
Merhamet göstermekten veya görmekten korkan bir birey olduğunuzu fark ettiniz. Kendinizi yargılamadan önce bu durumun nedenlerine bir göz atalım.
Pozitif duygu korkusu: Özellikle erken çocukluk döneminde yaşanan ihmal ve istismarlar, bireyin “iyi olan” duygulara karşı savunma geliştirmesine neden olabilir.
Aşırı Öz Eleştiri: Merhameti hak etmediğine inanmak, kişinin kendine karşı şefkatsiz ve acımasız davranmasına yol açar.
Mutluluk Korkusu: “Çok mutlu olursam kötü bir şey olur” düşüncesiyle birey, olumlu duyguları bastırabilir. Birey mutluluğu hak etmediği düşüncesindedir. Ancak mutluluk evrensel bir duygu olarak kabul edilmediğinden, mutluluk korkusu da kültüre bağlı olarak değişir.
Bazı İlişkili Kavramlar
Aleksitimi: Duyguları fark etmekte, ayırt etmekte ve ifade etmekte güçlük yaşanır.
Merhamet Yorgunluğu: Özellikle bakım veren mesleklerde görülür. Sürekli başkalarının acısıyla karşılaşmak, zamanla tükenmişliğe neden olur.
Merhamet Yorgunluğu Mu? Korkusu Mu?
Merhamet korkusuyla karıştırılan bir diğer kavram merhamet yorgunluğudur. Merhamet yorgunluğu, bireylerin diğer bireylerin yaşadığı travmatize edici olaylara yakından tanık olmasıyla davranışsal ve duygusal stres yaşaması durumudur. Merhamet yorgunu bireyler, zamanla başkalarının acılarına karşı duyarsızlaşabilir. Bireyler, başkalarının acılarından dolayı tükenmişlik hissedebilir, mağduru suçlayabilir, motivasyon kaybı yaşayabilir ve çaresizlik, kaygı, öfke gibi duygulara sahip olabilirler.
Merhamet korkusu, bireyin geçmiş yaşamındaki birincil travmalarından kaynaklanan öğrenme örüntülerinin sonucudur. Terapi gerektirir. Merhamet yorgunluğu ise, ikincil travmalardan kaynaklandığı için daha az komplike olup her zaman terapi gerektirmeyebilir.
Yeniden Merhamet Duyabilir Miyim?
Merhamet korkusu kulağa ürkütücü gelse de terapi ve öz şefkat egzersizleriyle bireyler merhamet korkularını yenebilirler. Bunlardan biraz bahsedelim:
🔸 Çocuklukta Güvenli Bağlanma: Şefkatli ve anlayışlı bir ebeveyn tutumu, ileriki yaşlarda merhametle sağlıklı bir ilişki kurmayı kolaylaştırır.
🔸 Öz Eleştiriyi Azaltmak: Kişinin kendine karşı daha anlayışlı olması, çocuklukta kişinin başka çocuklarla kıyaslanmasından kaçınmak, yetişkinlik döneminde de benzer şekilde kişinin kendisini başkalarıyla kıyaslamasından kaçınması bireyin merhameti içselleştirmesine yardımcı olur.
🔸 Psikoterapi: Özellikle Şefkat Odaklı Terapi (Compassion Focused Therapy – CFT), merhamet korkusunu hedef alan etkili yaklaşımlardan biridir.
🔸 Pozitif Duygularla Temas: Günlük hayatta olumlu deneyimlerin farkına varmak, bireyin merhametle yeniden bağlantı kurmasına destek olur.
Hayatın bir hız treninden farksız aktığı ve görünmez bir yarış içinde olduğumuz şu dönemde merhamet çoğunlukla zayıflık olarak algılanır. Ancak unuttuğumuz şey; bir başkasının ya da kendimizin acısıyla yüzleşmek cesaret ister. Ve çoğu zaman bu cesareti bastıran şey, geçmişten gelen bastırdığımız yüklerimizdir. Merhamet korkusu da işte bu yüklerin bir yansımasıdır. Ancak iyi haber şu ki, bu korku anlaşılabilir, dönüştürülebilir ve iyileştirilebilir.
Kaynakça
Çevik, Ö. & Tanhan, F., (2020). Merhamet Korkusu: Tanımı, Nedenleri ve Önlenmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 12(3), 342-351.
Nas, E. & Sak, R., (2021). Merhamet Korkusu Ölçeği’nin Geliştirilmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (52), 503- 519.
Doğan, S. (2025). Şefkat Odaklı Terapi. Prof. Dr. Sultan Doğan. https://www.drsultandogan.
