Psikolojide bireyin kronolojik yaşı ile o yaşta gösterdiği davranış türü arasındaki ilişkiyi ve kalıtım, çevre, eğitim gibi nedenlerden ötürü davranış farklılıklarını inceleyen bir alt alan vardır: Gelişim psikolojisi
Gelişim psikolojisi bebeklik, ilk çocukluk, orta ve geç çocukluk, ergenlik, genç yetişkinlik, orta yetişkinlik ve ileri yetişkinlik dönemlerini inceler.
Gelişim Psikolojisi Önemi
Gelişim psikolojisi eğitim, sağlık, ebeveynlik gibi konularda büyük bir öneme sahiptir. Gelişim psikolojisi çocukların ve gençlerin sağlıklı bir şekilde gelişmeleri için ebeveynlere önemli bir bilgi kaynağıdır. Bu bilgiler ışığında ebeveynler çocukları için sağlıklı bir temel oluşturabilirler. Aynı zamanda uzmanlara, öğretmenlere ve ebeveynlerin çocuğu daha iyi anlamalarına, etkin öğretme ve etkin ebeveynlik yöntemlerini geliştirmelerine katkıda bulunur. Gelişim psikolojisindeki teoriler, özellikle bağlanma teorisi insanlara sağlıklı iletişim kurma, etkin dinleme, destekleyici olma gibi konularda kişinin daha iyi bir versiyonuna dönüşmesine yardımcı olur ve karşınızdakini daha iyi anlamış olursunuz.
Objektif testler hatta çocuğun çizdiği bir resmi bile bazı psikolojik sorunlara ışık tutabilir. Bu da erken teşhis, tedavi için önemlidir. Eğer biz çocuklukta bu sorunları görürsek etkili bir tedavi ve destek sağlayabiliriz. Gelişim psikolojisi ve eğitim birbirleriyle çok ilişkilidir. Eğitimde eğer çocuğun gelişim aşamalarını bilirsek öğrenme stilleri ve çocuğun ihtiyaçlarını anlamada bilgi sahibi oluruz. Gelişimde yaşam boyu öğrenme vardır. İnsana her dönemde ister yetişkinlik ister yaşlılık kendi potansiyelini vurgular. Kendini geliştirmek için bir ilham kaynağı olur.
Önemli Gelişim Psikolojisi Teorileri
- Jean Piaget – Bilişsel Gelişim Teorisi
- Erik Erikson – Psikososyal Gelişim Teorisi
- Sigmund Freud – Psikanalitik Teorisi
- Lawrence Kohlberg – Ahlaki Gelişim Teorisi
- Lev Vygotsky – Sosyal Gelişim Teorisi
- John Bowlby – Bağlanma Teorisi
- Albert Bandura – Sosyal Öğrenme Teorisi
- Urie Bronfenbrenner – Ekolojik Sistemler Yaklaşımı
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı
Bireyin çevresinde olup biteni anlamasını sağlayan zihinsel faaliyetlerdeki gelişime bilişsel gelişim adı verilir. Piaget, bilişsel gelişime birey olarak yaklaşmıştır. Çocuğun bilgiyi kazanmada aktif bir role sahip olduğundan, denge arayışından ve gelişimin evrensel bir sıra izlediğinden bahseder. Piaget, bilişsel gelişimi etkileyen ilkeleri şöyle belirlemektedir: Olgunlaşma, yaşantı, uyum, örgütleme ve dengeleme.
- Olgunlaşma: Refleksler çocuğun çevreye uyum sağlaması için yerlerini bilinçli hareketlere bırakır. Bilişsel gelişimde ilerleme olabilmesi için organizmanın biyolojik olgunluğa erişmesi gerekir.
- Yaşantı: Ne kadar çok uyarıcı varsa o kadar çok bilişsel gelişim vardır. Uyaranların artmasıyla yaşantılar, deneyimler kazanılır.
- Uyum: Organizmanın bir üst kademeye ilerleyebilmesi çevresindeki nesne, varlıklarla uyum sağlamasıyla olur.
- Örgütleme: Sistemin düzenini korur ve geliştirir. Davranışları organize edilip koordineli bir şekilde örgütlenmesidir.
- Dengeleme: Organizmanın yeni yaşantılar kazanmasıyla bir denge oluşur, bozulur sonra tekrar denge oluşur. Çevre sürekli değiştiğinden ve öğrenilecek çok bilgi olduğundan denge sürekli olarak bozulacak ve yeniden inşa edilecektir.
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri
- Duyusal – Motor Dönem (0-2 yaş)
- İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş)
- Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş)
- Soyut İşlemler Dönemi (11 yaş +)
Duyusal Motor Dönemi (0-2 yaş)
Bebek, bu aşamada dış dünyayı keşfetmede duyularını ve motor becerilerini kullandığından bu döneme duyusal – motor adı verilmektedir. (Senemoğlu, 2020). Duyusal – motor dönem reflekslerle donatılmıştır. Yeni doğanın dünyayı keşfetmesinde yardımcı olur. Örneğin emme, tutma, yakalama vb. Bebekler bu dönemde yaklaşık 8. ayda nesne sürekliliği kazanırlar. Nesne sürekliliği kazanmadan önce annesi odadan çıktığında onun yok olduğunu düşünürken 8. aydan itibaren annesinin varlığının odadan çıkınca da devam ettiğini öğrenirler. Bu dönemde deneme – yanılma yoluyla öğrenmeye başlarlar ve bu dönemin sonunda deneme – yanılma yoluyla problem çözme davranışından daha planlı bir yaklaşıma geçerler. Düşünmenin başlangıcı olarak nesnelerin zihinde sembolleştirilmesi bilişsel gelişimde önemli bir adımdır. (Senemoğlu, 2020).
İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş)
İşlem öncesi dönem, sembolik dönem (2-4 yaş) ve sezgisel dönem (4-7 yaş) olarak ikiye ayrılmaktadır.
- Sembolik Dönem (2-4 yaş)
Bu dönemde dil gelişimi hızlı bir şekilde artar. Kelime dağarcıkları genişler, cümle kurabilme yetenekleri artar. Sembolik oyun bu dönemdedir. Örneğin; süpürgeyi at gibi kullanarak oyun oynamak. Sembolik oyunlar aracılığıyla çocuklar, çatışmalarını ortaya koyabilir ve dengelerini sağlayabilirler. (Senemoğlu, 2020).
Çocuklar ben merkezcidir. Objeleri tek bir özelliklerine göre sınıflandırma yapabilirler. Örneğin; uzunluklarına göre sınıflandırma. Mantık yürütmeleri tek yönlüdür.
- Sezgisel Dönem (4-7 yaş)
Bu dönemde sezgiler yoluyla akıl yürütme vardır. Üst düzey sınıflama yapılamaz. Ben merkezci davranışlarda azalma görülür. Korunum yoktur. Bu dönemde çocuklar işlemleri tersine çeviremez. Örneğin; 3+5=8 o halde 8-3=5 işlemini yapamazlar.
Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş)
Artık bu dönemde çocuklar ilkokula başlarlar ve ilkokula başlayan bir çocuğun düşünmesiyle okul öncesi çocukların düşünmesi çok farklıdır. Bu dönemde korunum kavramı gelişir. Örneğin; parçalanmış çikolatalarla kalıp halinde duran çikolatanın aynı miktarda olduğunu söyleyebilirler. İşlemleri tersine çevirebilirler. Bazı işlemleri zihinsel olarak yapabilirken en üst düzeyde gruplama yetenekleri de gelişmiştir. Ben merkezcilikten uzaklaşmışlardır. Çocuklar problemleri somut olduğu sürece çözebilirler. Soyut kavramların anlamlarını açıklayamadıkları için soyut problemleri çözemezler.
Soyut İşlemler Dönemi (11 yaş +)
Bu dönemde düşünme yetişkinlere benzer hâle gelir ve artık soyut düşünme başlar. Bununla birlikte eleştirel ve analitik düşünme, özgün bir şey üretme ve etik açısından düşünme gibi yetenekler de gelişmeye başlar. Hipotetik düşünmeye başlarlar. Dil açısından da kavramların, atasözlerinin anlaşılmasında problem yoktur. Empati yapma yetenekleri gelişir.
Kaynakça
Gör, Ö., Gör, D. T. Y. A., Şükrü, E., Sağlam, A., Gör, A., Hayali, Y., … & Bilgiler, N. K. Ö. K. Gelişim Psikolojisi
Senemoğlu, Nuray. (2020). Gelişim Öğrenme ve Öğretim- Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
